Terugblik dodenherdenking 2025

“Vandaag komen we samen op deze bijzondere plek, die door zoveel mensen uit Oirschot én daarbuiten wordt gekoesterd, om stil te staan bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, en van oorlogssituaties en vredesmissies nadien.

Het kan u niet zijn ontgaan, zeker als u al wat ouder bent: de tijd van ontspanning tussen oost en west, die zijn hoogtepunt kende met de afbraak van de Berlijnse muur, gevolgd door de hereniging van Oost- en West-Duitsland, ligt alweer ruim 35 jaar achter ons. 

Sindsdien is het wederzijdse wantrouwen beetje bij beetje gegroeid. Iedereen merkt dat. We krijgen het advies een noodrantsoen aan te leggen. En het defensiebudget wordt flink verhoogd. Zijn we dan zover afgedreven van ons verlangen naar vrede? Ik denk het niet. Daarover later meer. 

De jaarlijkse dodenherdenking in de Kapel van de Heilige Eik is een van de vele waardevolle tradities die ons dorp in ere houdt. De opzet is al jaren onveranderd. Ieder jaar staan we stil bij een van de slachtoffers die tijdens de oorlog in Oirschot zijn gevallen en wier namen in een glas-in-loodraam in deze kapel staan vermeld. Dit jaar herdenken we het lot van Jan Schoenmakers. 

Jan Schoenmakers wordt geboren op 15 april 1927 in de Nieuwstraat 23, in het huis tegenover het klooster van de Carmelitessen. In april 1940 gaat Jan naar een kostschool, dus kort voor de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog. Die kostschool was niet ergens hier in de regio, maar in Sint-Niklaas, een stad in België, gelegen tussen Antwerpen en Gent. Waarom Jan naar een kostschool wordt gestuurd, en waarom zo ver weg, is ons niet duidelijk. Wel weten we uit het dagboekje dat hij bijhield dat hij het niet fijn vond zo ver van huis te zijn. Van Oirschot naar Sint-Niklaas reizen was destijds een enorme onderneming.

Als de Duitsers op 10 mei 1940 België binnenvallen, haast Jan zich terug naar Nederland, naar zijn ouders. Dat is voor Jan, op dat moment dertien jaar oud, een hele onderneming. Van deze reis heeft Jan een dagboek bijgehouden waarin hij op kinderlijke wijze beschrijft welke spannende dingen hij meemaakt op zijn reis van Sint-Niklaas naar Oirschot. Familielid Martie van der Ploeg heeft ons daar zojuist meer over verteld. Uiteindelijk weet hij liftend Oirschot te bereiken. 

Tijdens de oorlog gaat Jan naar de ambachtsschool in Den Bosch. In zijn vrije tijd knutselt hij een kristalontvanger in elkaar: een eenvoudige radio-ontvanger waarmee hij naar de BBC kan luisteren. Verboden uiteraard en gevaarlijk voor wie wordt betrapt, maar dat is niet de reden waarom Jan het einde van de oorlog niet zal meemaken.

Op 2 oktober 1944 schieten de geallieerden de Sint-Petrusbasiliek in brand. U vraagt zich misschien af waarom. Ze stonden toch aan onze kant? De reden is dat de Duitsers de toren tijdens de oorlog gebruiken om de troepenbewegingen van de geallieerden te volgen. 

Buiten medeweten van zijn ouders gaat de inmiddels zeventienjarige Jan naar de kerk om mee te helpen spullen uit de kerk in veiligheid te brengen. Op een gegeven moment gebiedt de brandweer iedereen de kerk te verlaten omdat het gewelf dreigt in te storten.

Samen met de toen tachtigjarige Jan van Beers gaat Jan op huis aan. Dan gaat het mis. Onderweg komt een granaat terecht op de hoek van de Kerkstraat en de Nieuwstraat. Jan van Beers mankeert niets, maar zijn jonge metgezel wordt dodelijk getroffen.

Jan Schoenmakers, beste mensen, had domme pech. Hij had geen kwaad in de zin. Hij wilde alleen maar helpen. Jan was op het verkeerde moment op de verkeerde plek...

Dat overkomt veel mensen tijdens een oorlog. Neem de honderden vrouwen en kinderen die een veilige toevlucht zochten in het theater van Marioepol. Het gebouw werd door de Russen gebombardeerd, met honderden doden tot gevolg. Op het verkeerde moment op de verkeerde plek...

Op 8 april 2022 bestookte Rusland het met vluchtelingen afgeladen station van Kramatorsk. 63 mensen vonden de dood. Op het verkeerde moment op de verkeerde plek…

Beste mensen,

Het relaas van Jan Schoenmakers en alle andere oorlogsslachtoffers drukt ons met de neus op de feiten. Een oorlog kan iedereen raken, ook mensen die er part noch deel aan hebben. 

Terugkomend op mijn eerdere vraag: ik geloof niet dat we zijn afgedreven van ons verlangen naar vrede. Wél zijn we ons meer dan ooit bewust hoe belangrijk het is om goed voorbereid te zijn. 

Terug naar Jan Schoenmakers en alle andere slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, en van conflicten en vredesmissies nadien, en om hen die we missen. Ze zijn er niet meer, maar we blijven hen en hun lot herdenken en lering trekken uit de geschiedenis, zodat we niet worden verrast.”